Het IOT helpt een incident te verwerken

Johan Wolters, een door de wol geverfde senior verpleegkundige, maakte voor het eerst in zijn carrière actief gebruik van het aanbod van het Intern Opvang Team (IOT). De aanleiding: een hap uit zijn rug na een worsteling met een cliënt. ‘Ben ik niet te gevoelloos geworden?’ vroeg hij zich na het incident af. ‘En mijn collega’s die erbij waren, is er wel voldoende aandacht voor hen?’

Een dikke twintig jaar werkt hij al bij Pro Persona en haar voorgangers, waarvan de laatste acht jaar in een gesloten setting, waar voornamelijk volwassenen verblijven met een psychotische of persoonlijkheidsstoornis. Meestal is er sprake van een acute crisis. De cliënten komen voor het eerst in contact met de psychiatrie of hebben al langer een psychische stoornis en moeten opnieuw ingesteld worden op medicatie.

Interview met Johan Wolters

Wat was de aanleiding voor het contact met het IOT?

'Er was een conflict met een cliënt die zeer agressief werd. Ik sprong in om mijn collega’s te beschermen, en raakte met hem in worsteling. Hij zag kans een stuk uit mijn rug te bijten. Dat veroorzaakte een behoorlijke wond. Voor het eerst in mijn carrière maakte ik daarna gebruik van de uitnodiging voor een gesprek met het IOT, al heb ik wel eens eerder bij een incidentbespreking gezeten.'

Waarom nu wel?

'Ik maakte me zorgen over mijn collega’s, wilde weten hoe zij de situatie hebben ervaren. Zelf reageer ik normaal gesproken nogal nuchter op incidenten. Maar ik vroeg me nu wel af: ben ik niet te gevoelloos geworden? Reageer ik niet te laconiek? Want het was echt niet normaal wat er gebeurde.'

Je noemt als eerste je collega’s, hoe terecht is dat?

'Ik was het slachtoffer, dan komt iedereen naar je toe en kun je heel vaak je verhaal doen. Bij de mensen van de spoedeisende hulp, bij de beveiliging, bij de directeur van het RCG, bij de dienstdoende arts van je afdeling, bij je manager en bij al die andere collega’s. Heel fijn en lief, maar zo krijg je meer aandacht dan je collega’ s. Terwijl zij ook betrokken waren. Ik weet uit eigen ervaring dat het heel aangrijpend is om aan te zien dat je collega slachtoffer wordt. Daarom vind ik het belangrijk om ook hun verhaal te horen.'

Hoe heb je het IOT ervaren?

'Het IOT doet het goed. Zij nodigen op voorstel van de zorgmanager iedereen uit die bij het incident betrokken was en akkeren samen met de aanwezigen chronologisch het incident door. Het gesprek is niet gericht op wat we verkeerd gedaan hebben of anders hadden moeten doen. Maar wel: wat gebeurde er precies en hoe hebben we dat ervaren?'

Helpt dat?

'Je denkt zelf te weten wie er om je heen stonden en wat er gebeurde. Toch blijkt dat beeld niet compleet te zijn. Het is goed de ‘gaten’ op te vullen. Het doorspreken van het incident is ook belangrijk omdat je je afvraagt hoe het heeft kunnen gebeuren. Is er iets nagelaten? Neem je misschien onbewust iemand anders iets kwalijk? Bespreek je dat niet dan blijft het ronddwalen in je hoofd. Als je hoort hoe een collega de situatie heeft beleefd begrijp je ook waarom er bepaalde stappen zijn ondernomen. Dat maakt veel duidelijk.'

Hoe ging het verder, ben je ook individueel begeleid?

'Van dat aanbod heb ik geen gebruik gemaakt, ik vond het niet nodig. Een paar weken later was er weer een incident waar ik ook bij betrokken was, op een andere afdeling. Een reanimatie bij een uiteindelijk geslaagde suïcide. Een collega van mij heeft de cliënt aangetroffen. Na het alarm komt er een heel circus op gang, zeker omdat we naast het Radboudumc zitten. Ook toen was er weer een gesprek met het IOT en was de opkomst groot, ook met mensen van het Radboudumc.'

Wat zou er gebeuren als er geen IOT was?

'Wij zijn een afdeling waar regelmatig incidenten gebeuren. Als het IOT er niet zou zijn, raken dingen sneller in de vergetelheid en betrek je minder snel collega’s van andere afdelingen. Door het IOT wordt het incident officieel. Situaties worden beter en grondiger besproken. Heel nodig, anders loopt het emmertje een keer over. Dus het IOT heeft eigenlijk een goede preventieve werking.'

Het Intern Opvang Team reconstrueert

Het Intern Opvang Team bestaat uit een groep getrainde collega’s, die door leidinggevenden ingeroepen kunnen worden na een heftig incident, bij voorkeur binnen 72 uur. Stefien Jansen en Astrid Bransen coördineren het werk van het IOT. Stefien en Astrid: ‘De eerste opvang van medewerkers gebeurt door de leidinggevende. Hij of zij kan ons inschakelen wanneer ingeschat wordt dat er méér nodig is, voor een team of voor een individuele medewerker. Wij geven geen coaching of training, maar gaan het gesprek aan met alle betrokkenen bij een incident. Dat zijn niet alleen behandelaren of verpleging, maar ook collega’s van ondersteunde diensten, zoals schoonmaak, beveiliging of technische dienst.’

Reconstructie

Het doel van een IOT-bijeenkomst is het incident te verwerken. Met behulp van een drie gesprekkenmodel brengen we het incident samen chronologisch in kaart. ‘We verzamelen de feiten en reconstrueren. Natuurlijk komt daar ook vaak emotie bij kijken. Daar is ruimte voor, maar we zoeken het niet op, we zijn immers geen therapeuten.’

Het gaat vaak om situaties met geweld of suïcide. Is de hulp van het IOT daarbij niet voldoende, dan is er de mogelijkheid van traumabehandeling, een traject dat via de huisarts loopt.

Wat is normaal?

Een terugkerend thema tijdens IOT-bijeenkomsten is de vraag wat ‘normale’ emoties en klachten zijn na het meemaken van een incident. Concentratieverlies of slechter kunnen slapen bijvoorbeeld, zijn net na een incident normale reacties, maar niet als het aanhoudt. Volgens Astrid en Stefien is het belangrijk dat te benoemen en te delen. Reacties op het meemaken van een heftig incident zijn zeer wisselend, weten zij uit ervaring. Van ‘zulke dingen gebeuren nu eenmaal’ tot rondlopen met een zwaar schuldgevoel. ‘Omdat je bevroren was bijvoorbeeld, en niet wist wat je moest doen om een collega te helpen. Maar bevroren zijn is bij sommige mensen nou eenmaal een reactie, dus neem het jezelf niet kwalijk, benadrukken wij dan. Het is fijn om als IOT-begeleider een medewerker te kunnen ‘ontschuldigen’.

Enorme veerkracht

Het is geen verdienste om het IOT niet nodig te hebben, benadrukken Stefien en Astrid. ‘Het IOT is niet voor watjes, maar om je te helpen verder te kunnen met je werk. Ons respect voor medewerkers is door dit werk alleen maar gegroeid. Wij zien sterke mensen, goede mensen, met een enorme veerkracht en veel zorg voor elkaar.'