Palliatieve zorg in de geestelijke gezondheidszorg

Palliatieve zorg binnen de Geestelijke Gezondheidszorg is een vak apart. Verpleegkundigen Gerard Heijnen en Tamara Eggink vertellen wat palliatieve zorg in de GGZ zo bijzonder maakt en hoe het hun functie extra diepgang geeft.

Gerard Heijnen is al 40 jaar verpleegkundige en is zijn carrière begonnen als triageverpleegkundige bij de huisartspost. Nu werkt hij op de ouderenafdeling Plein 1-2 in Wolfheze. Tamara Eggink is als stagiaire begonnen bij Pro Persona, sinds 2012 werkt ze als verpleegkundige op ouderenafdeling Triade, ook in Wolfheze. Beide zijn ze lid van het palliatieve team binnen Pro Persona.

Wat is palliatieve zorg?

Palliatieve zorg heeft niet als doel te genezen, maar het leven van een ongeneeselijke ziek cliënt zo aangenaam en comfortabel mogelijk te maken. Door het voorkomen en verminderen van klachten, ondanks de aanwezigheid van ziekte. Palliatieve zorg draait om kwaliteit van leven en vooral: kwaliteit van sterven.
Het team palliatieve zorg bij Pro Persona bestaat uit verpleegkundigen, een geestelijk verzorger en een klinisch manager.

Waarom een palliatief team?

Het Palliatieve Team van Pro Persona is in het leven geroepen toen de Coronapandemie net was begonnen. Tamara: ‘De verwachting was dat er in Wolfheze mensen zouden komen te overlijden. Juist ook op onze afdelingen waar ze eigenlijk nooit palliatieve zorg verlenen, omdat er in het begin van de pandemie veel jongeren met een zwakke gezondheid overleden.’

Het team is in het leven geroepen om op alle afdelingen goede palliatieve zorg te kunnen bieden. Door het geven van informatie en scholing en om eventueel bij te springen op een afdeling waar een cliënt palliatieve zorg nodig heeft. Na de pandemie is besloten door te gaan met het palliatieve team omdat cliënten het fijn vinden om op hun eigen afdeling, met hun eigen artsen en verpleegkundigen, behandeld te worden tot het einde.

Wat is het verschil tussen palliatieve zorg in de reguliere zorg en in de ggz zorg?

In de reguliere palliatieve zorg kun je een traject vaak bespreken met de cliënt. Het is mogelijk om samen te overleggen en te kijken naar behoeftes van iemand. Daarnaast verloopt de ziekte op een bepaalde manier en is een goede inschatting te maken wanneer een cliënt welke fase van de ziekte en dus de zorg ingaat. Gerard zegt hierover: ‘Palliatieve zorg in de ggz is echt een andere tak van sport. Het tijdsaspect is heel moeilijk in te schatten. Een cliënt houdt het of heel lang vol, dat wij denken; dit kan bijna niet. Of het gaat juist heel snel, wat niemand aan ziet komen.’

Dat een traject vaak anders verloopt dan gebruikelijk komt omdat de hersenen van ggz cliënten anders werken. Er speelt bijvoorbeeld vaak verwardheid mee en in sommige gevallen wordt de medicatie gestopt. Gerard: ‘We hebben een vrouw behandeld die stervende was en aan het einde van haar leven een manische periode had. Ze was hartstikke druk en dan zie je toch bepaalde symptomen niet, dat wordt aan de kant gedrukt. Ze was van zichzelf heel mager en heeft in de laatste maanden op haar reserves geleefd. Je ziet dan dat het lijf toch in een soort noodtoestand komt en nog heel lang door kan gaan. Dan zie je dat een traject heel langzaam gaat. Daarnaast is het heel vreemd dat iemand die weet dat ze gaat overlijden er een feestje van maakt, juist omdat ze in haar manische periode zit. Iedereen om haar heen vond dat eigenlijk wel fijn, want de depressieve periodes waren echt verschrikkelijk voor haar. Nu had ze het in haar laatste periode van haar leven tenminste nog naar haar zin.’

Waarom gaan ggz cliënten niet naar een hospice?

Er zijn weinig hospices die psychiatrische cliënten opnemen. Dat heeft er voornamelijk mee te maken dat een palliatief traject bij ggz cliënten minder goed te voorspellen is. Bovendien kan de rust in een hospice verstoort worden door cliënten met een ernstige psychische aandoening. Daarmee komt ook het palliatieve traject van andere cliënten in gevaar en dat willen Hospices voorkomen. In Nederland zijn twee hospices gespecialiseerd in psychische cliënten en daar is dan ook een lange wachtrij voor. Tamara: ‘Het is heel fijn dat wij dankzij ons palliatieve team onze cliënten hier een mooi einde kunnen bieden op een voor hun vertrouwde plek.’

Werken buiten de protocollen om

Als een cliënt palliatieve zorg nodig heeft gebeurt dit meestal op de afdeling van de cliënt. In een enkel geval wordt de cliënt overgeplaatst naar Triade, maar dit is niet wenselijk. Tamara: ‘Je gunt het iemand ook om op de eigen afdeling, met de eigen verpleegkundigen, te sterven. Maar palliatieve zorg verlenen vinden sommige collega’s eng of zwaar. Terwijl het ook heel mooi is, als het goed verloopt dan kun je aan de wensen van de client voldoen en is het fijn als het traject goed verloopt.’

Gerard: ‘Sommige collega’s lopen er ook tegenaan dat alles in een protocol is geperst. Maar palliatieve zorg is niet in een protocol te beschrijven. Het vraagt creativiteit van verpleegkundigen. Soms is het nodig om per dagdeel, per uur te bekijken wat iemand nodig heeft. Wil een cliënt wel of geen familie en naasten zien, moeten medicijnen eerder of juist later gegeven worden? Is iemand nog een staat om zelf dingen aan te geven of niet? Allemaal dingen waar je als verpleegkundige rekening mee moet houden.’

Hoe verloopt een palliatief traject?

Het palliatieve team wordt ingeschakeld op het moment dat is besloten dat palliatieve zorg ingezet gaat worden. De beslissing hierover ligt bij het behandelende team, in samenspraak met de cliënt. Het palliatieve team maakt hier geen beslissing in maar kan wel het behandelende team gevraagd advies geven hierover.

Na de beslissing geeft het palliatieve team advies aan het behandelende team. Gerard: ‘De cliënt sterft een natuurlijke dood. Wij zorgen dat dit comfortabel gebeurt en dat er niet geleden wordt. Dat is het belangrijkste doel, het comfort van iemand staat voorop. We luisteren goed naar wat de cliënt wil. Sommige cliënten willen actief blijven en anderen juist alleen maar slapen. Met medicijnen kun je het zo regelen dat iemand bijvoorbeeld tussen twee en vijf uur wakker is om familie te zien.’

Tamara: ‘Je hebt daarnaast nog de complementaire zorg, dan kijk je net iets verder dan de reguliere zorg. Denk aan het geven van massages of het verdampen van etherische oliën. Lavendelolie werkt bijvoorbeeld rustgevend. Of als mensen last hebben van een droge mond is er een medicatiegel, maar je kunt ze ook laten zuigen op een ijsklontje.’

Daarnaast zorgen de leden van het team dat cliënten een gezellige, comfortabele kamer hebben. Als het mogelijk is op de afdeling krijgt de familie ook een aparte kamer. Daarnaast is familie welkom buiten de bezoekuren en mogen ze altijd komen waken als daar behoefte aan is.

Tamara: ‘Er komt ook veel bij kijken in het contact met de familie. In principe hebben de artsen direct contact met de familie, maar als verpleegkundige aan het bed zie je natuurlijk ook vaak familie. Je krijgt veel vragen van familie en kan echt wat betekenen in de emotionele ondersteuning.’

Wat maakt palliatieve zorg zo bijzonder?

De dood is voor veel mensen een zwaar thema en ook iets waar niet iedereen graag over praat. Maar Tamara en Gerard vinden het beide heel mooi en waardevol werk. Tamara zegt hierover: ‘Het is heel mooi dat je met palliatieve zorg echt iets kan betekenen voor een cliënt en zijn familie. Zeker als ze aan het eind tevreden zijn. Je leert cliënten en naasten nog beter kennen. We hebben vaak dat de familie aan het waken is en allemaal verhalen van vroeger over de cliënt vertellen. Je komt heel dichtbij mensen en het is bijzonder dat je daar in deze fase deel van uit mag maken.’

Wat ik aan de andere kant ook heel mooi vindt is dat er vaak ook veel betrokkenheid van andere cliënten is. Dat ze afscheid komen nemen of mooie woorden of een herinnering delen met de familie. Vorig jaar is bij ons iemand overleden en toen had een vrouw ook een heel mooi gedicht geschreven. Dat vond de familie ook heel erg mooi en waardevol.’

Gerard: ‘Palliatieve zorg in het ziekenhuis is heel technisch, de verpleegkundigen voeren de handelingen uit. En in een hospice heb je vrijwilligers die zich om het welzijn bekommeren of bezig zijn met zingeving. Wij doen hier alles zelf en dat maakt het contact met de cliënten heel puur.’